Poezja a ruchy literackie: Jak poezja zmieniła się w czasie?

Poezja nie wszystkim wydaje się ważna, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, wciąż jednak jest ona jedną z rzeczy, które prowadzą do rozwoju i postępu ludzkości.

Przez wieki rozwoju ludzkości poezja wyznaczała epoki, kształtowała język i inspirowała wybitne jednostki. Piękno, jakie niesie w sobie poezja, warto doceniać, zarówno to w poezji współczesnej, jak i w dziełach klasycznych. Poznaj zatem najważniejsze epoki w poezji oraz ruchy literackie, które je współtworzyły. Rola poezji w życiu człowieka zmieniała się przez całą historię, ale wciąż jest ona ważna i istotna.

Czym są ruchy literackie?

Ruch literacki to pewna grupa autorów tak poezji, jak i literatury, która głosi pewne wspólne hasła dotyczące nowej roli sztuki pisania. Najczęściej wydają oni swój manifest określający ich cele i dążenia oraz deklarujący zerwanie z poprzednimi zwyczajami i ruchami. Takie ruchy literackie są często skupione wokół jednego lub kilku wybitnych twórców i bywają też określane jako szkoła literacka. Nadają one nowy ton działaniom artystycznym i często ich pojawianie się jest później klasyfikowane jako początek kolejnej epoki w literaturze.

Choć oczywiście jest to klasyfikacja wprowadzana później, a w każdym okresie istnieje wiele różnych nurtów literackich różnych od tych, które z perspektywy czasu zostają uznane za dominujące w danej epoce. Najprościej zauważyć obserwując to twórczość aktualną, gdzie można znaleźć wszelkie formy poetyckie, a w przyszłości ktoś dokona uogólnienia, wyodrębniając to, co według niego było (czyli jest teraz) najważniejsze. W podobny sposób powstały określania niektórych ruchów literackich, które nigdy nie stworzyły wspólnego manifestu ani nie wydały, żadnej deklaracji ideowej, tylko w późniejszym okresie krytycy odnaleźli pewne wspólne cechy łączące wielu poetów i nadali im nazwę. Co prowadziło do częstych sytuacji, gdy dany poeta zaprzeczał, że przynależy do jakiegoś konkretnego ruchu. Ruchy poetyckie jako część ruchów literacki powstają cały czas i są częścią poezji współczesnej.

Poezja przed ruchami literackimi

Początki poezji nie są do końca jasne. Uznaje się, że rozpoczęła się ona w starożytnej Grecji i to od razu wielkimi utworami pisanymi wierszem takimi jak Iliada i Odyseja. Termin poezja określał wtedy właściwie całą twórczość literacką. Rola poezji w Grecji to głównie rola praktyczna, czyli tworzenie jedności narodowej i umacnianie wierzeń religijnych – wtedy ściśle związanych z państwowością. W Polsce pierwsze utwory poezji to również utwory o charakterze religijnym i podobnej tematyce na przykład wiersze funeralne. Poezja w tym okresie miała na celu przekazywanie standardów społecznych i norm, które należy przestrzegać. W początkach oczywiście pisane łaciną dopiero z czasem coraz częściej pojawiające się po polsku. Wraz z językiem polskim pojawiają się również utwory świeckie głównie w postaci obserwacji życia społecznego i politycznego. Są to zatem satyry, poezja miłosna oraz wręcz erotyczna.

W tym okresie rola samego poety była nieistotna i większość utworów nie została nawet podpisana. Poezja polska czasów oświecenia kontynuowała te trendy, lecz rosła już pozycja samego twórcy. Z tego okresu pochodzą na przykład bajki i satyry Ignacego Krasickiego czy pieśni miłosne oraz sielanki Franciszka Karpińskiego. W Oświeceniu rozwijał się także nurt pieśni patriotycznych – który zaowocował między innymi powstaniem obecnego hymnu Polski Mazurka Dąbrowskiego, czyli Pieśni Legionów polskich.

Romantyzm – nowe podejście do poezji

Rola poezji w życiu człowieka uległa zupełnej zmianie w dobie romantyzmu. Tutaj na pierwszy plan wyszły działania poezji jako sposobu walki o polskość. Poezja dawało Polakom w okresie rozbiorów nadzieję oraz podtrzymywała naszą kulturę.

Rola poety i poezji w literaturze była wtedy wyjątkowo silna i to w tym okresie powstało określenie wieszcz narodowy. Tak określa się największych twórców tego okresu, do których zalicza się Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki oraz Zygmunt Krasiński i jako czwarty wieszcz Cyprian Kamil Norwid. Ci poeci to już nie tylko rzemieślnicy słowa, ale wizjonerzy, którzy nadają narodowi nadzieję i wyznaczają jego cele. Polski romantyzm jest w większości podporządkowany patriotyzmowi, ale zajmuje się też losem artysty i jego targanej sprzecznościami duszy. Polska poezja tego okresu to tęsknota za ojczyzną, za wolnością jak i wezwanie do walki i ostatecznego zwycięstwa.

W światowej poezji romantyczne utwory to na przykład George Byron, Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller czy Aleksander Puszkin.

Realizm i neoklasycyzm - poezja jako odbicie rzeczywistości

Polska poezja neoklasycystyczna to powrót do korzeni klasycznych z antycznej Grecji i ich późniejszych odbić w Renesansie i Baroku. Polskie neoklasycyzm i jego najwybitniejsi przedstawiciele to głównie poeci tacy jak Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz, Leopold Staff czy Mieczysław Jastrun. Z neoklasycystycznym podejściem do poezji wiąże się również pojęcie realizmu. Realizm stał w kontrze do całego romantycznego rozumienia sztuki i zakładał, że cała twórczość ma być odzwierciedleniem realnej rzeczywistości. Sztuka powinna opisywać rzeczy realne lub przynajmniej możliwe do zaistnienia. Neoklasycyzm to przede wszystkim:

• powrót do form klasycznych i odniesień antycznych;
• podkreślanie roli tradycji;
• obiektywizm;
• stawianie na wartości uniwersalne – dobro, piękno i prawdę.

Symbolizm - poezja jako sztuka duchowa

Symbolizm (od greckiego symbolon – znak umowny) znów był kierunkiem, które całkowicie kwestionował to co było wcześniej, czyli realizm. Poezja miała się zająć wszystkim tym, co niewyrażalne i niepoznawalne. Ponieważ – jak głoszono- świata materialnego nie da się do końca poznać – to sztuka powinna przedstawiać go za pomocą symboli. Symbole te jednak oznaczają zazwyczaj, rzeczy nie do końca określone, tajemniczy i metafizyczne. Za pierwszego poetę symbolicznego uważa się rosyjskiego poetę Jewgienija Boratyńskiego, a samo określenie ‘symbolizm’ pojawiło się w tytule manifestu programowego francuskich poetów na łamach dziennika Le Figaro. Przed symbolizm zaistniał jeszcze we Francji ruch będący pewnym przejściem między romantyzmem a symbolizmem, czyli parnasizm, od greckich pasma gór z siedzibą Apollina i jego muz. Poezja symboliczna pojawia się u nas w okresie określanym jako Młoda Polska.

Można tutaj wymienić takich poetów jak Jan Kasprowicz, Bolesław Leśmian, Stanisław Wyspiański czy Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Ta epoka ma wpływ na twórczość nawet w obecnych czasach w postaci pewnych symboli, które stały się częścią naszej kultury. Pytanie o symbole w Weselu to zmora wielu maturzystów a cytat: „miałeś chamie złoty róg”, znają chyba wszyscy. Poezja symboliczna do dziś wywołuje wiele sporów wśród krytyków i specjalistów, gdyż możliwość jej interpretacji jest wręcz nieskończona i każde nowe pokolenia mogą ją odczytywać na swój sposób, co zapewnia jej nieśmiertelność. Choć być może odczytujesz wiele utworów zupełnie odmiennie od tego co mieli na myśli ich twórcy. Wielu współczesnych poetów i w ogóle artystów uważa, że tak właśnie powinno być – dzieło artystyczne żyje swoim życiem i jego odbiór jest sprawą indywidualną każdego odbiorcy, które może z niego wyciągnąć to co chce i to, co dla niego jest ważne.

Modernizm i awangarda - poezja jako eksperyment

Awangardowe ruchy literackie powstawały po pierwszej wojnie światowej – jednak korzenie tych kierunków to Młoda Polska. To epoka, w której powstały niezliczone manifesty literackie odrzucające całą przeszłość – choć w rzeczywistości prądy i tendencje, jakie głosiła awangarda były rozwinięciem rzeczy, które pojawiały się już wcześniej. Cechą wspólna tych deklaracji było odrzucenia tego, jaka była rola poety i poezji w romantyzmie. Od teraz poeta nie miał być już wieszczem i postacią prawie boską lub pozostającą w kontakcie z bytami wyższymi. Poeta stał się zwykłym człowiekiem, rzemieślnikiem lub nawet kpiarzem ośmieszającym i podważającym normy społeczne.

Awangarda i futuryzm odrzucały również normy społeczne jak i językowe tworząc dzieła sprzeczne z tradycją jak i zasadami gramatyki. Postulowany w tych działaniach ideę tak zwanego punktu zero, czyli rozpoczęcie całej sztuki od nowa. To właśnie powodowało zaistnienie bardzo wielu eksperymentów poetyckich. Nowa sztuka miała sięgać na nowe obszary i udowadniać, że sztukę można tworzyć z wszystkiego. Poeci awangardowi w Polsce to między innymi Adam Wężyk, poeci z grupy Awangarda Krakowska – Tadeusz Peiper czy Julian Przyboś. Trendy te kontynuowane i rozwijane następnie były przez takich autorów jak Józef Czechowicz czy Czesław Miłosz, Jerzy Zagórski, Tadeusz Bujnicki (grupa poetycka Żagary). Z awangardą w poezji wiąże się również działalność grupy Skamander, która z założenia była grupą antyawangardową. Tworzyli ją tacy wybitni poeci jak Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Antoni Słonimski, Jan Lechoń oraz Kazimierz Wierzyński. Postulowali oni między innymi powrót do klasycznych reguł pisania wierszy, używanie potocznego i gwarowego języka oraz zajmowanie się losem zwykłych ludzi. To również zwrot w stronę indywidualizmu każdego poety, który powinien być jednostką samodzielną kierującą się własnymi zasadami. To podejście bardzo współczesne, które wydaje się być absolutnie aktualnej dzisiaj w czasach, które bardzo mocno stawiają na indywidualizm nie tylko w sztuce, ale i w życiu oraz rozwoju każdego człowieka.

Polska poezja wciąż jest żywa i warto ją czytać oraz podziwiać. Choć może dzisiaj nie jest na pierwszym miejscu zainteresowania masowych mediów, to jest stale obecna w życiu narodu i ma duży wpływ na całą kulturę. Rola poety i poezji w literaturze i życiu kulturalnym całych społeczeństw wciąż się zmienia, lecz nadal jest bardzo istotna. Rola poezji w życiu człowieka może i powinna być duża i obecnie jest choćby poprzez piosenki. Choć niektórzy kwestionują to, że autor piosenek jest poetą to literacka nagroda Nobla dla Boba Dylana w 2016 roku to jasny sygnał, że tak jednak jest.